Mai Anh
Từ lâu, cứ mỗi dịp Tết đến, chúng ta thường dựng cây nêu trước sân nhà, hoặc dựng nêu trong nhà và coi đây là biểu tượng thiêng liêng, tránh những xui xẻo, mang lại may mắn cho năm mới. Tuy nhiên nếu để ý, bạn sẽ thấy cây “nêu” mỗi nhà mỗi khác, khác ngay ở chính loại cây. Nhiều người dựng cây tre, nhưng có người dùng một số loại cây cùng họ tre như trúc, hay thậm chí đơn giản chỉ là thân cây mía. Vậy rốt cục, cây nêu là gì?
Cây nêu ngày tết là cây gì?
Cây nêu là 1 thân cây được người dân Việt Nam đem trồng trước sân nhà mỗi dịp Tết Nguyên đán. Cây nêu còn gắn liền cùng với những lễ hội khác như hội làng, lễ hội đâm trâu,…
Cây nêu của người Kinh thường sử dụng 1 số cây họ tre như tre, bương, lồ ô, sở hữu độ cao khoảng 5-6 mét, đã được tỉa sạch các nhánh và lá tre; những dân tộc thiểu số thường sử dụng mẫu cây gỗ vững chắc được vẽ quanh thân, có tua đại.
Trên ngọn cây nêu treo một vòng tròn nhỏ và tùy theo địa phương mà vòng tròn này treo với nhiều vật trang trí khác nhau tùy theo từng địa phương, vùng miền.
Sự tích cây nêu ngày Tết
Cây nêu có nguồn gốc bắt nguồn từ “sự tích cây nêu ngày Tết” theo Nguyễn Đổng Chi trong Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam như sau:
Ngày xưa Quỷ chiếm toàn bộ đất, còn Người chỉ làm thuê, và nộp phần lớn lúa thu hoạch cho Quỷ. Quỷ ngày càng bóc lột Người quá tay, và cuối cùng Quỷ tự cho mình hưởng quyền “ăn ngọn cho gốc”.
Người chỉ được hưởng rạ, tuyệt đường sinh nhai nên cầu cứu Đức Phật giúp đỡ. Phật bảo Người đừng trồng lúa mà trồng khoai lang. Mùa thu hoạch ấy, Người được hưởng trọn củ khoai, còn Quỷ chỉ hưởng lá và dây khoai, đúng theo phương thức ‘ăn ngọn cho gốc’.
Mùa kế, Quỷ chuyển qua phương thức “ăn gốc cho ngọn”. Phật bảo Người lại chuyển sang trồng lúa. Kết quả, Quỷ hưởng toàn rạ, lại hỏng ăn.
Quỷ tức lộn ruột nên mùa sau tuyên bố “ăn cả gốc lẫn ngọn”. Phật trao cho Người giống cây ngô (bắp) để gieo khắp nơi. Quỷ lại không được gì, còn Người thì thu hoạch cơ man là bắp ngô. Cuối cùng Quỷ nhất định bắt Người phải trả lại tất cả ruộng đất không cho làm rẽ nữa.
Phật bàn với Người điều đình với Quỷ, xin miếng đất bằng bóng chiếc áo cà sa treo trên ngọn cây tre. Quỷ thấy không thiệt hại gì nên đồng ý. Khi đó Phật dùng phép thuật để bóng chiếc áo cà sa đó che phủ toàn bộ đất đai khiến Quỷ mất đất phải chạy ra biển Đông.
Mất đất sống, Quỷ huy động quân vào cướp lại. Phật dạy Người tấn công bằng máu chó, lá dứa, tỏi, vôi bột… Quỷ thua và bị đày ra biển Đông. Trước khi đi, Quỷ xin Phật thương tình cho phép một năm được vài ba ngày vào đất liền viếng thăm phần mộ của tổ tiên cha ông. Phật thương hại nên hứa cho.
Do đó, hàng năm, cứ vào dịp Tết Nguyên Đán là những ngày Quỷ vào thăm đất liền, người ta theo tục cũ trồng cây nêu để Quỷ không bén mảng đến chỗ nơi cư ngụ. Trên nêu có treo khánh đất, có tiếng động phát ra khi gió rung để nhắc nhở bọn Quỷ nghe mà tránh. Trên ngọn cây nêu còn buộc một bó lá dứa hoặc cành đa mỏ hái để cho Quỷ sợ. Ngoài ra, người ta còn vẽ hình cung tên hướng mũi nhọn về phía Đông và rắc vôi bột xuống đất trước cửa ra vào trong những ngày Tết để cấm cửa Quỷ.
Ý nghĩa cây nêu ngày Tết
Ý nghĩa nguyên khởi của cây nêu là được dựng lên mang mục đích trừ ma quỷ, thế nhưng ý nghĩa thực chất của loại cây này trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam còn đa dạng hơn thế.
Theo thời gian, những đồ lễ treo trên thân cây nêu càng phong phú, đa dạng loại, vì thế cây nêu còn được xem là biểu tượng cho sự kết nối đất, trời do tôn giáo thờ thần mặt trời của các dân tộc, đồng thời cũng ẩn ý về ý thức bảo kê bờ cõi của người Việt.
Dựng cây nêu vào ngày Tết không chỉ có ý nghĩa trừ ma tà mà còn để thờ cúng Thần linh, hương hồn tổ tông và sâu xa hơn là tảo trừ những điều xấu xa, kém may mắn của năm cũ.
Theo quan niệm truyền thống, cây nêu của người miền bắc thường được dựng vào ngày 23 tháng Chạp âm lịch, vì từ ngày này cho tới đêm giao thừa là ngày ông táo về chầu trời. Người dân quan điểm rằng, đây là thời khắc vắng mặt Táo công, ma quỷ thường nhân thời cơ lẻn về phá quấy.
Người Mường trồng cây nêu vào ngày 28 tháng Chạp âm lịch, trong khi đấy người H-mông dựng cây nêu trong lễ hội Gầu tào (cầu phúc hoặc cầu mệnh) được tổ chức từ ngày 3 tới 5 tháng giêng âm lịch.
Cách dựng và hạ cây nêu ngày Tết
Cây nêu sẽ được dựng trước sân nhà vào ngày 23 tháng Chạp
Cây nêu phải làm bằng cây tre dài khoảng 5 – 6 mét vì tre có đốt, là bậc thang đi về của thần linh, mang sinh khí của trời chuyển xuống mặt đất giúp mặt đất màu mỡ, đầy nhựa sống giúp mùa màng tươi tốt.
Tre phải là dòng tre già, to, thẳng, không được cụt ngọn. Thân cây có thể được trang trí bằng những mẫu cờ, phướn, đèn lồng, câu đối, niêu đất chứa vôi, chuông gió,…
- Bên dưới gốc rắc bột vôi trắng tạo thành vòng tròn hoặc rắc hình cánh cung, mũi tên hướng ra phía cổng để xua đuổi ma tà.
- Trên ngọn cây nêu treo vòng tròn nhỏ và trên vòng tròn này treo một số đồ trang bị như vàng mã, những lá bùa hình bát quái, nhánh xương rồng, cành lá dứa, bầu rượu bệu bằng rơm, giỏ tre đựng vôi và trầu cau, cá chép bằng giấy, giải cờ vải hay các khánh đất nung va đập vào nhau kêu leng keng giống chuông gió.
- Cây nêu sẽ được hạ vào ngày mùng 7 tháng Giêng. Trước khi hạ nêu, cần giảm thiểu động thổ để cho đất được hội tụ nhựa sống, phì nhiêu và sau lúc hạ nêu, người dân mang thể bước vào lễ hội mới với những hoạt động liên quan đến nông nghiệp.
Hy vọng bài viết trên đã gợi ý đủ thông tin cho bạn về cây nêu là gì và cách dựng cây nêu ngày Tết cực đẹp. Chúc các bạn và gia đình năm mới an khang thịnh vượng, vạn sự như ý.
