Mai Anh
Theo quan niệm của người Việt, 3 vị Táo quân định đoạt phước đức cho gia đình. Vào ngày 23 tháng Chạp âm lịch hằng năm, các gia đình lại chuẩn bị mâm cỗ để tiễn đưa ông Công ông Táo về trời. Cùng mang ý nghĩa chung là tiễn Táo Quân để báo cáo với Ngọc Hoàng về tình hình gia chủ cả năm, nhưng phong tục cúng ông Công ông Táo ở 3 miền Bắc – Trung – Nam cũng có sự khác biệt thú vị. Cùng tìm hiểu sự khác nhau giữa các miền nhé!
Cúng ông Công ông Táo miền Bắc
Người miền Bắc quan niệm sau 12h00 trưa ngày 23 tháng Chạp ông Công ông Táo sẽ về chầu trời và không còn ở dương gian nên họ thường làm lễ cúng từ rất sớm.
Các gia đình thường sẽ làm lễ cúng vào khoảng ngày 20 tháng Chạp cho đến muộn nhất là trước 12h00 của ngày 23. Nếu chiều hoặc tối ngày 23 mới cúng thì khi đó ông Táo lên đến thiên đình thì Ngọc đế đã bãi triều mất rồi. Mặt khác, nếu cúng muộn, ông Táo không chờ được để nhận lễ vì đã lên chầu từ trước.
Lễ cúng ông Công, ông Táo của người Bắc không thể thiếu cá chép, vật cưỡi của Táo quân khi lên chầu trời.Tùy quan điểm của từng gia đình mà lễ vật là cá chép sống hay cá chép giấy. Đối với cá sống, những năm gần đây hầu hết mọi người mua loại cá chép đỏ bé hoặc to vừa phải, được nuôi chuyên dùng cho việc phóng sinh trong ngày 23 tháng Chạp.
Số cá chép được dâng cúng cũng khác nhau tùy từng gia đình, phổ biến nhất là 3 con cho 3 vị. Tuy nhiên, có những gia đình chỉ cúng 1 con tượng trưng, có nhà cúng 2 con cho có đôi có cặp. Sau lễ cúng, cá chép được đưa thả ở ao hồ, vừa để Táo quân có phương tiện chầu trời, vừa có ý nghĩa phóng sinh, tích đức hành thiện.
Ngoài ra, người miền ngoài còn quan niệm rằng đây là thời gian bàn giao của Hành thiên và ông Táo nên sau khi cúng ông Công ông Táo xong sẽ thực hiện việc bao sái, rút và tỉa chân nhang, vệ sinh bát hương cũng như không gian thờ cúng. Thêm vào đó, mâm cơm cúng ông Công ông Táo miền Bắc có đủ các món ăn truyền thống như xôi, gà, giò, chả, canh măng, nem… Đặc biệt, người miền Bắc sẽ chuẩn vị văn khấn ông Công ông Táo và mâm cỗ cúng ở nhiều địa phương khu vực Bắc bộ sẽ có xôi chè, thường là chè bà cốt, nấu bằng nếp cái, xôi vò, đường nâu và gừng.
Cúng ông Công ông Táo miền Trung
Lễ cúng ông Công ông Táo ở miền Trung thường được cho là cầu kỳ và khác biệt nhất trong các lễ cúng ông Công ông Táo 3 miền. Người miền trung vừa thờ Táo Quân trên Trang Ông, vừa thờ trên bàn thờ bếp. Vào tối 30, mùng 1 và ngày rằm, gia chủ đều dâng hoa quả hay thắp nén nhang trên bàn thờ, còn ngày thường thì phải thắp đèn dầu trong bếp, người phụ nữ trong nhà có trách nhiệm giữ sạch sẽ và yên tĩnh nơi bếp núc.
Thay vì cá chép, người dân nhiều nơi ở miền Trung cúng ngựa giấy như đối với những vị thần khác. Thường họ dâng một con ngựa giấy có yên cương đầy đủ, không cúng áo mũ cho các Táo như người miền Bắc.
Người miền Trung thường làm lễ tiễn Táo Quân sẽ lên thiên đình vào ngày 23 tháng Chạp rất trọng thể. Việc đầu tiên là phải thay cát mới trong lư hương và lau dọn bàn thờ ông Táo sạch sẽ. Sau khi cúng xong, tượng ba ông Táo cũ bằng đất nung được tiễn khỏi bàn thờ bếp và đặt cạnh các am miếu ở đầu xóm hay ở dưới gốc cây cổ thụ ngã ba đường. Tiếp đó, họ sẽ rước tượng ba ông Táo mới lên bàn thờ để bắt đầu một năm làm việc tiếp theo.
Người dân Huế còn có tục dựng cây nêu trước sân nhà hay sân đình trong sáng ngày 23. Lễ cúng chiều 30 Tết, họ lại rước thần về và sáng mồng 1 Tết an vị ông Táo mới. Điều đặc biệt là người Huế khi cúng lễ gì trong nhà cũng khấn vái để mời Thần Bếp về chứng giám.
Cúng ông Công ông Táo miền Nam
Miền trong sẽ đơn giản nhất và có sự khác biệt một chút so với phong tục cúng ở các miền khác. Hầu hết người miền Nam đều sẽ cúng ông Táo vào hai ngày, ngày đầu tiên là ngày 23 tháng Chạp để tiễn ông Táo về trời. Người miền Nam cũng cho rằng nên cúng vào cuối ngày, sau khi đã dùng xong bữa tối và không dùng đến bếp nữa, họ sẽ làm lễ cúng trong khoảng thời gian từ 20h00 đến 23h00.
Điểm khác biệt thứ hai so với những vùng miền khác trong lễ cúng ông Công ông Táo của người miền Nam là không có tục trút lư để thay cọng nhang, không mua cá chép, không thờ bộ vàng mã cúng ông Công ông Táo, một số nơi còn nấu thêm chè xôi hoặc nếu không thì chỉ là một mâm trái cây hết sức đơn giản. Hoặc nhiều gia đình sẽ làm mâm lễ chay, và sẽ có thêm một đĩa kẹo thèo lèo ( kẹo đậu phộng, kẹo vừng) và một bộ “cò bay, ngựa chạy”.
Người miền Nam chỉ thực hiện lễ cúng ông Công ông Táo vào ban đêm, sau bữa ăn tối của gia đình. Họ quan niệm đó là lúc công việc bếp núc đã hoàn tất, gia chủ không còn làm phiền các Táo nữa nên mới có thể tiến các Táo lên chầu trời.
Sự khác nhau trong lễ cúng ông Công ông Táo ở 3 miền
Sau khi đọc những thông tin trên bạn đã nhận thấy sự khác nhau giữa ba miền chưa? Dưới đây là những tóm tắt điểm khác biệt trong lễ cúng ông Công ông Táo 3 miền Bắc – Trung – Nam. Cùng điểm qua nhé!
| Miền Bắc | Miền Trung | Miền Nam | |
| Thời gian cúng | Bắt đầu từ ngày 20, muộn nhất là 12h trưa 23 tháng Chạp. | Đêm 22, rạng 23 âm lịch. | Từ 20h00 đến 23h00 ngày 23 tháng Chạp. |
| Lễ vật cúng | Cá chép sống | Con ngựa bằng giấycó đủ bộ yên, cương. | Mũ, áo và đôi hia bằng giấy. |
| Mâm cỗ cúng | Xôi, gà, giò, chả, canh măng, nem… | Đồ cúng, hoa tươi, hoa quả, đặt tượng mới và tượng cũ cạnh nhau. Mâm cơm phải có cá thu hoặc cá ngừ. | Nem, giò, bánh chưng, hành muối, gà luộc, đĩa đậu phộng, kẹo vừng đen… |
Tuy cùng là người Việt và cùng thờ cúng ngày lễ ông Công ông Táo nhưng ở mỗi vùng miền đều có những phong tục, tập quán riêng tạo nên sự đa dạng bản sắc văn hóa rất đặc biệt. Hy vọng bài viết trên đã cung cấp cho bạn thông tin và kiến thức hữu ích về sự khác nhau giữa lễ cúng ông Công ông Táo 3 miền để bạn có thể thấy được sự dung hoà văn hoá ở các miền khác nhau.
