Mai Anh
Điện Biên là vùng đất ghi nhiều chiến công vang khắp năm châu của dân tộc Việt Nam. Ngày nay, Điện Biên không chỉ được biết đến với chiến thắng Điện Biên Phủ lừng lẫy năm châu mà còn là một di tích lịch sử quân sự. Điện Biên còn hấp dẫn du khách phương xa bởi nét văn hóa ẩm thực cộng đồng các dân tộc đặc sắc và đa dạng. Hãy cùng điểm danh 8 đặc sản Điện Biên nổi tiếng ngon nhất định không nên bỏ qua ngay dưới đây.
1. Bắp cải cuốn nhót xanh
Có lẽ người miền xuôi lên Điện Biên đã quá ấn tượng với những đĩa bắp cải cuốn nhót xanh được tô điểm cùng với rau mùi và chẩm chéo, đây là món ăn đặc trưng của đặc sản Điện Biên. Đầu tiên là chọn chùm nhót xanh, có người thích ăn quả thật non, nhưng có lẽ tiêu chuẩn là khi chúng vừa phải, không quá non và quá già, lớp phấn mới vừa trắng. Quả phải có màu xanh, hơi mềm, không mọng nước và chua, có vị hơi chát. Bắp cải cũng phải chọn loại vừa, không già, không quá non, lá trắng. Thêm vài lát lá tỏi, lá ngò gai, một ít gừng thái mỏng.
Bên trên là bát nước chấm chẩm chéo là hỗn hợp của những thứ này: tỏi khô, (nhưng phải đúng là tỏi của tây bắc mới có mùi, vị cay đặc trưng, tỏi tàu – củ to, mọng nước không ra vị của nó), rau mùi, mắc khén, sả, gừng, ớt, … tất cả giã nhuyễn, trộn với chút mắm hoặc muối. Để ăn, bạn hãy thái nhỏ nhót rồi cuộn với bắp cải, gừng, tỏi và mùi xong rồi chấm vào chẩm chéo.
2. Đặc sản Điện Biên – Rau Hoa Ban
Rau Hoa Ban là món ăn truyền thống đưa cơm từ bao đời nay của người Thái ở Tây Bắc, đặc biệt là Điện Biên. Đây là những chồi non chỉ có vài lá, được người Thái hái từ cây ban trên núi cao, đem về, rửa sạch rồi cho vào thau muối như muối dưa cải ở miền xuôi. Rau Hoa Ban kết hợp với cá sông Nậm Rốm thì cực kỳ ngon. Đi qua đèo Pha Đin, vào mùa hoa nở, hai bên đường có những người phụ nữ đứng bên gùi búp ban xanh mướt.
Những búp ban vẫn còn xanh, có mùi ngai ngái rất đặc trưng. Những mớ rau của loài hoa đẹp này được những người phụ nữ Thái nhẹ nhàng gói lại rồi đưa cho khách. rau Hoa Ban là một trong những đặc sản Điện Biên nổi tiếng.
3. Thịt trâu gác bếp
Sẽ thật tiếc nếu bỏ qua món thịt trâu gác bếp thơm ngon nức tiếng đặc sản Điện Biên. Từng miếng thịt trâu xé nhỏ chấm với tương ớt ngon tuyệt! Nói về quy trình công phu, thì ta thầm biết ơn những người dân nơi đây, vì sự sáng tạo và trí tuệ vô biên của họ cùng với những loại gia vị đặc biệt đã tạo một món ăn ngon, hấp dẫn vô cùng.
Thịt bò trâu sau khi lọc hết gân thì sẽ rửa sạch, để ráo. Tiếp theo, người chế biến thịt trâu gác bếp sẽ tẩm ướp nhiều loại gia vị khác nhau: mì chính, nước mắm, mắc khén giã để tạo nên hương vị đặc trưng vùng cao và nhiều các nguyên liệu khác nữa. Sau khoảng 1 – 2 tiếng, khi thịt đã ngấm gia vị thì treo xiên thịt lên và nướng đều trên bếp than hồng cho thịt săn chắc và khô ráo dần rồi bắc ra gác bếp. Trước khi muốn thưởng thức, thịt cần được hấp cho đến khi mềm rồi nhâm nhi từ từ bên bàn tiệc với bạn bè và ly bia.
4. Sâu chít Điện Biên
Đây là loài côn trùng sống trong các thân cây. Để biết cây nào có sâu chít thì người thu hái sẽ chọn những cây có triệu chứng bệnh và không thể ra hoa (tức là cây đã bị ấu trùng ký sinh). Người ta bắt sâu bằng cách chẻ đôi ngọt chít rồi lấy sâu ra. Sâu chít khi lấy ra có màu trắng sữa, căng mọng, thường được ngâm trong bình rượu nhẹ. Loại rượu đó giúp sâu chít không làm hỏng, biến chất.
Ngoài cách ngâm rượu thông dụng thì sâu chít còn có thể phơi khô rồi nấu cháo. Số liệu nghiên cứu cho thấy, hàm lượng protein của loài này trong cơ thể là 25-32%, bao gồm 6 loại axit amin và trong đó hàm lượng protein rất cao.
5. Đặc sản Điện Biên – Chè Tuyết Tủa Chùa
Tại 4 xã vùng cao của huyện Tủa Chùa, Điện Biên hiện đang lưu giữ một nguồn tài nguyên quý giá do thiên nhiên ban tặng, đó là gần 10.000 cây chè Tuyết cổ thụ. Xã Sín Chải, cách trung tâm huyện Tủa Chùa hơn 50 km, có gần 2.300 cây chè tuyết cổ thụ, tập trung ở các bản Hấu Chua, Mạng Chiền, Cáng Tỷ, Sín Chải, Sáng Tớ,…
Người dân xã Sín Chải quen gọi cây chè là chè tuyết, có thể do khí hậu đặc biệt của vùng núi đá nơi đây. Ngoài Sín Chải, các xã Tả Sìn Thàng, Sính Phình, Tả Phìn cũng là nơi có hơn 6.000 cây chè cổ thụ hàng trăm năm tuổi.
So với chè từ các vùng chè nổi tiếng khác ở miền núi phía Bắc như Suối Giàng ở Yên Bái và Tà Xùa ở tỉnh Sơn La thì chất lượng của chè tuyết Tủa Chùa không hề thua kém. Đặc sản Điện Biên này có ở trên vùng núi Đá, nơi tích tụ sương núi nên chè có mùi thơm dịu, màu vàng óng ánh, hòa quyện giữa vị đắng và ngọt. Nhờ công nghệ chế biến tài tình, chè Tuyết Tủa Chùa đã mang đến những món quà ngon độc đáo, cao cấp, hấp dẫn.
6. Gà đen Tủa Chùa (Ka Đu)
Trên cao nguyên đá Tủa Chùa, tỉnh Điện Biên, có một giống gà đặc biệt không nơi nào có được, đó là giống gà của dân tộc Mông hay còn gọi là gà Kadu theo tiếng Mông. Gà đen Tủa Chùa có một đặc điểm rất đặc trưng đó là lông xước, khác hẳn với những con gà đen ở các vùng khác. Thịt gà ngon, chắc, thơm, ai đã nếm thử một lần thì nhớ mãi không quên.
Kadu có mắt viền đen, vân thịt đen, da đen, phủ tạng đen, xương cũng nhuốm đen và thịt gà Kadu rất chắc, ngon nữa. Đặc biệt, loại thịt này chứa gấp đôi lượng glutamate và sắt so với thịt gà thông thường, lại ít cholesterol. Đồng bào dân tộc thường nấu cháo thịt Kadu để bồi bổ cho trẻ nhỏ, phụ nữ có thai và cho con bú, dùng xương Kadu nấu rượu hoặc nấu cho người già, người ốm yếu, tay chân không vững. Ngoài ra, trong mâm cơm phải có gà đen mới thể hiện sự quý và hiếu khách của chủ nhà. Người Mông coi gà đen là một tài sản quý giá, dù cuộc sống khó khăn vất vả nhưng họ vẫn giữ được giống gà này sau nhiều năm di cư khắp vùng đất cao nguyên này.
7. Đặc sản Điện Biên – Bánh dày
Bánh dày là một món ăn quan trọng trong văn hóa của dân tộc Mông vào những ngày lễ hoặc tết. Bánh cũng được làm bằng gạo nếp nương tạo độ mềm và thơm ngon cho bánh. Công đoạn nướng bánh đòi hỏi phải làm thủ công do đó đòi hỏi nhiều thời gian và công sức.
Giã bánh dày là một công việc khá vất vả, đòi hỏi nhiều sức lực và kỹ thuật vì càng giã lâu thì bánh sẽ càng dai và để được lâu. Hỗn hợp bánh được nặn thành những chiếc bánh tròn xinh xắn và gói trong chuối hoặc lá dong. Bánh giầy là một đặc sản Điện Biên nổi tiếng, có thể ăn kèm với nem, chả hay thịt ba chỉ nướng trên than hồng hoặc chấm với chút mật ong rừng đều để lại một hương vị đậm đà khó quên.
8. Xôi nếp nương Điện Biên
Xôi nếp nương Điện Biên nổi tiếng nhất là của dân tộc Thái. Món ăn này được làm rất cầu kỳ, xôi được đựng trong một chiếc chõ bằng gỗ được người Thái thiết kế riêng. Bởi nhờ chiếc chõ gỗ này nên xôi chín đều bằng hơi nước, mềm, dẻo, có màu trắng đục nhưng không dính tay. Người Thái còn pha thêm các loại rau, thảo dược, củ với nhau để tạo thành đĩa xôi ngũ sắc xanh, tím, đỏ, trắng, vàng rất bắt mắt. Hạt của cây nếp nương Điện Biên căng tròn, khi nấu chín có độ bóng, sáng và ngọt dịu. Bất cứ ai ăn xôi nếp nương đều sẽ cảm nhận được một hương vị rất đặc biệt, khác hoàn toàn so với những loại xôi nếp khác mà họ đã từng ăn trước đây.
Trước khi nấu món đặc sản Điện Biên này phải ngâm gạo trong nước lạnh từ 5 – 6 tiếng. Đừng bao giờ ngâm với nước ấm, vì khi ngâm nước ấm các hạt gạo sẽ tiết ra nhựa làm cho gạo dẻo và không ngon. Việc ngâm gạo giúp xôi không bị ướt và giảm độ dẻo của gạo mới. Khi ngâm gạo, chỉ đổ nước ngập mặt gạo, cao hơn mặt gạo khoảng 2 đốt ngón tay. Nhiều nước hơn so với các loại gạo khác một chút vì gạo nếp nương sẽ hút nhiều nước và trương nở.
Sau khi ngâm đủ thời gian, vớt gạo ra và để cho ráo nước. Tiếp theo, cho gạo vào chõ đã chuẩn bị sẵn. Tùy từng nhà có thể sử dụng chõ inox, nhôm hay là chõ gỗ. Tùy thuộc vào mức độ nấu của gạo nếp và kích thước của nồi, đóng kín hay mở mà thời gian nấu gạo nếp sẽ khác nhau.
Đặc biệt không giống như các loại gạo nếp khác chỉ cần nấu một lần thì gạo nếp nương Điện Biên phải nấu đến hai lần mới có được xôi nếp thơm ngon. Lần đầu, khi xôi nếp đã thơm, gạo vừa chín tới thì đổ ra, dùng đũa xới đều xôi nếp, để một lúc cho nguội. Sau đó đổ lại vào chõ gỗ, nấu cho xôi nếp mới chín đều lần thứ hai.
Xôi nếp nương Điện Biên khi nếp chín thì sẽ dẻo và có độ ngọt. Xôi nếp nương còn được người Điện Biên biến tấu thành món đặc sản “xôi ngũ sắc”. Họ sử dụng những nguyên liệu rất quen thuộc và dân dã để tạo nên màu sắc của gạo nếp: màu đỏ của quả gấc, màu vàng của nghệ, màu đen thì dùng tro lá gừng, màu xanh của lá gừng và màu trắng là màu gốc của xôi nếp. Xôi ngũ sắc không chỉ là một món ăn đặc sản Điện Biên mà còn thể hiện tâm tư của người Điện Biên – mong muốn gia đình hạnh phúc, cơm no áo ấm, nhờ trời đất, mùa màng bội thu.
Có nhiều cách ăn xôi, người Thái thường ăn với cá nướng và thịt lợn nướng. Cá nướng được ướp với hạt mắc khén, sả, gừng, ớt, rồi nướng trên than hồng cho đến khi chín vàng.
Để miêu tả về món ăn này của người Thái thì có lẽ không ngôn ngữ nào là đủ, bạn phải tự mình trải nghiệm và thưởng thức thì mới cảm nhận được hết sự kỳ diệu của món ăn vùng núi Tây Bắc này. Khi đến nơi này, bạn cũng hãy thử mua một ít xôi nếp nóng của người Thái mang về để vừa ăn vừa thưởng ngoạn phong cảnh nơi đây. Trong tiết trời se lạnh vùng núi, mùi của thiên nhiên núi rừng quyện với hương vị của xôi nếp nương Điện Biên nóng hổi, dẻo thơm, thưởng ngoạn cảnh đẹp núi rừng Tây Bắc thì còn gì bằng. Nếu có thể bạn hãy một lần trải nghiệm cảm giác này, đó sẽ là một kỷ niệm vô cùng khó quên.
Qua bài viết này mong rằng bạn có thể cảm nhận sâu sắc những nét văn hóa của miền đất Điện Biên. Không chỉ là danh lam thắng cảnh, mà còn là nét văn hóa ẩm thực độc đáo hiếm thấy trên thế giới. Khi đến nơi đây, bạn nhớ thưởng thức những món ngon, đặc sản Điện Biên trên đây nhé.
